Bitwa pod Mławą była bitwą obronną, trwającą trzy dni – od 1 do 4 września 1939 roku. Została uznana za jedną z pierwszych bitew wojny obronnej Polski i podczas II wojny światowej w ogóle. W Bitwie walczyły ze sobą siły polskie i niemieckie: polska Armia „Modlin”, dowodzona przez gen. Emila Krukowicza-Przedrzymirskiego oraz niemiecka 3 Armia pod dowództwem gen. Georga von Küchlera. Podczas Bitwy pod Mławą Armia Modlin dysponowała 8 i 20 Dywizją Piechoty, Nowogródzką i Mazowiecką Dywizją Kawalerii oraz oddziałami Obrony Narodowej. Na polu bitwy walczyło ok. 3200 polskich żołnierzy – 1200 z nich poległo, z nazwiska znamy 864.
Waleczność żołnierzy września 1939 r. przeszła do historii. Niemieccy oficerowie pisali w swoich publikacjach o Festung Mlawa – Twierdzy Mława – która wciąż się broni; 20 Dywizję Piechoty określali natomiast mianem Żelaznej Dywizji. Dywizja ta, dowodzona przez płk. dypl. Wilhelma Lawicza-Liszkę, została zmobilizowana w trybie alarmowym i skierowana w rejon Mławy dla osłony Warszawy z kierunku Prus Wschodnich. Jej żołnierze dzielnie powstrzymywali wroga przez trzy dni, po czym – 4 września – wobec niemożliwości utrzymania oskrzydlonych od wschodu pozycji, dowództwo polskie zdecydowało się na odwrót 20 Dywizji Piechoty w kierunku Modlina.
W latach 2008-2018 Miasto Mława organizowało rekonstrukcję wydarzenia, jakim była Bitwa pod Mławą. Okazała się ona jedną z największych rekonstrukcji bitew z okresu II wojny światowej w Europie oraz jedyną, opartą o istniejące fortyfikacje. Relacje z rekonstrukcji można obejrzeć na TEJ STRONIE.
Świadomość na temat wydarzeń, jakie lata temu rozgrywały się na ziemi mławskiej, jest bardzo istotna. Odbywająca się tutaj Bitwa pod Mławą wyraźnie zapisała się na kartach naszej historii. Najazd nieprzyjaciela nastąpił ze strony Prus Wschodnich.
Dlaczego Mława? To przez nią prowadziła najkrótsza droga do Warszawy. Wynik bitwy był z góry przesądzony – armia niemiecka liczyła niemal czterokrotnie więcej żołnierzy, niż 20 Dywizja Piechoty Armia „Modlin”, nazwana później „żelazną dywizją”. Bitwa pod Mławą trwała aż trzy dni. Polacy, pod dowództwem gen. Emila Krukowicza-Przedrzymirskiego realizowali plan obrony, oparty na stawianiu oporu. Ogromna przewaga liczebna niemieckich wojsk okazała się niewystarczająca, by sforsować linię obrony w jeden dzień, jak początkowo zakładano. Starcia trwały aż cztery dni i zakończyły się stłumieniem polskich oddziałów dopiero w nocy z 3 na 4 września 1939 r. Siły 20 DP na rozkaz dowódcy opuściły linie obronne i ruszyły do Warszawy, by tam bronić jej aż do 28 września. Bitwa pod Mławą do dziś jest uważana za jedno z ważniejszych działań militarnych z okresu wojny obronnej Polski z 1939 roku.
Bitwa pod Mławą to najważniejsze wydarzenie historyczne, związane z naszym miastem
Miasto Mława dziesięciokrotnie organizowało widowiskowe rekonstrukcje Bitwy Pod Mławą. Inscenizacje w imponujący sposób ukazywały sceny, jakie miały miejsce na naszej ziemi we wrześniu 1939 roku. Bitwa pod Mławą bez wątpienia była wydarzeniem, o którym warto mówić głośno, a rekonstrukcje, w które angażują się mieszkańcy to znakomity sposób na utrwalanie pamięci historycznej. Fakt, że Mława stanowiła miejsce nadludzkiej odwagi 20 Dywizji Piechoty jest najlepszym powodem, by organizować tu spektakularne rekonstrukcje, gdy tylko nadarzy się okazja. Warto podkreślić, że wrześniowa Bitwa pod Mławą została upamiętniona w Uniszkach Zawadzkich w formie Pomnika Obrońców Mławy, będącego atrakcją, cieszącą się popularnością wśród turystów. Tuż obok znajduje się też Mauzoleum Żołnierzy Września, czyli efektowny schron oraz działko przeciwlotnicze. Polscy żołnierze biorący udział w Bitwie pod Mławą wykazali się ogromną odwagą i determinacją, która została doceniona przez samych Niemców – w ich publikacjach wielokrotnie pojawiały się wzmianki o Festung Mlawa. Straty, jakie nasze wojska poniosły w ciągu trzech dni walk szacuje się na 1200 ofiar śmiertelnych i 1500 rannych żołnierzy. Dla porównania, straty niemieckie to ok 1800 zabitych oraz 4000 rannych. Wydarzenia wrześniowe co roku są upamiętniane przez mieszkańców Mławy, do czego zachęcamy również Państwa.